Sao lại có ta trên đời?
Ai sinh ra cũng mong muốn biết được nguồn cội và mục đích của mình, vì họ tin rằng mình không tự sinh ra và sự chết đi của mình dường như là một cuộc trở về nơi nào đấy. Nỗi băn khoăn về ý nghĩa của cuộc đời cứ bám riết lấy ta. Tại sao ta lại hiện hữu ở đây? Tại sao ta làm những điều này? Rồi tại sao là lại chết đi? Sinh ra rồi chết, vậy sinh ra để làm gì? Tại sao không chỉ có ta mà còn có rất nhiều người khác tồn tại nữa? Tại sao cứ phải tranh đua, giành giật, cố gắng, nỗ lực? Tại sao người ta dựng vợ gả chồng sinh con đẻ cái? Tại sao không phải là không-hiện-hữu, mà lại là hiện-hữu?… Đây là những câu hỏi mà mãi mãi ta sẽ chẳng bao giờ tìm thấy được cho mình câu trả lời thoả đáng. Khi tự chất vấn mình những thắc mắc này, ta bỗng dưng thấy mình như tách ra khỏi thực tại và đang bước đi trên một lộ trình tìm kiếm Chân Lý. Đó là lúc ta thấy mọi sự trên đời này vừa thực vừa không, cả bản thân ta cũng không chắc là liệu mình có đang hiện hữu, hay chỉ là một cái gì đó hư hư ảo ảo mà thôi. Ta thấy lòng bừng lên một nỗi khắc khoải, như thể có cái gì đó cứ canh cánh trong lòng, chẳng để ta yên. Ta đang cần một cái gì đó mà ta cũng chẳng biết đó là cái gì. Mọi cái chung quanh ta trở nên vô nghĩa và đó là lúc mà nỗi bồn chồn sâu thẳm nhất bất chợt hiện lên.
Rốt cuộc, ta đang kiếm tìm cái gì vậy? Ta làm mọi thứ là vì mục đích gì vậy? Đâu mới là điểm dừng trong hành trình tìm kiếm gian lao ấy của ta? Cố tích trữ cho lắm thì cũng chẳng bao giờ thấy đủ. Cố học hành cho nhiều, nhưng chẳng bao giờ thấy xong. Biết đến khi nào thì ta mới dừng lại được, mới cảm thấy mình đầy đủ và không cần nhọc công để làm điều chi nữa! Càng lớn lên, ta càng được bồi đắp nhiều, nhưng chưa bao giờ ta thấy mình thoả mãn. Con người càng khám phá ra nhiều điều thì càng thấy mình nhỏ bé và lạc lõng biết bao. Ta đặt chân đến bao nhiêu miền đất, tự vấn mình biết bao câu hỏi, dường như cũng là đang cố gắng tìm một cái gì đó vĩnh viễn trường tồn. Ở thế gian này, vui thì cũng vui đấy, hạnh phúc thì cũng có đấy, nhưng nó ngắn và mau qua quá, nó không thoả mãn được khắc khoải trong lòng ta. Hiện hữu trên đời, cũng hệt như bị thả vào một khu rừng rậm rộng lớn, nơi đó ta bị vây bọc bởi trăm ngàn cỏ cây. Ta loay hoay mãi để cố tìm lối ra, với ước mong sẽ được nghỉ yên ở một chốn thần tiên nào đấy khi thoát ra được cánh rừng này. Nhưng càng nỗ lực tìm kiếm, ta càng thấy mình bị lạc lõng thêm, càng bị rơi vào sâu hơn cái mê cung chằng chịt ấy.
Chúng ta nhận biết mình là người trong thân xác mà chúng ta đang thụ hưởng. Nói cách khác, chúng ta hiện diện trên đời qua thân xác này. Thân xác ấy chính là ta, và ta được nhận biết cũng như tiếp cận với thế giới qua nó. Nếu một ngày nào đó, thân xác này không còn thì dường như ta cũng biến mất. Nhưng có bao giờ các bạn nghĩ, thân xác ấy từ đâu mà ra? Tại sao chúng lại có hình thù thế này? Điều đầu tiên chúng ta phải chân nhận là chính chúng ta không thể làm ra mình. Chúng ta thành hình cùng với sự thành hình của thân xác, chứ chúng ta không hiện hữu trước nó để rồi tạo ra nó. Cha mẹ đưa chúng ta vào đời, xương cốt máu thịt ta là được lãnh nhận từ cha mẹ. Nhưng xét cho cùng, họ cũng không phải là người “tạo dựng” nên chúng ta. Bào thai lớn lên như thế nào trong dạ mẹ, mẹ đâu có biết. Chín tháng mười ngày cưu mang, cũng là những tháng ngày hồi hộp, chờ đợi. Cha mẹ cố gắng cung cấp cho bào thai những môi trường tốt nhất để hy vọng là nó sẽ phát triển bình thường, mạnh khoẻ, sau này sẽ đẹp đẽ, thông minh, ngoan ngoãn… Cha mẹ hy vọng điều đó, chứ cha mẹ không có quyền năng để biến nó thành thực tế như mình muốn.
Như thế, nói một cách văn hoa, chúng ta nợ Ai Đó thân xác và sự sống này. Chúng ta lãnh nhận từ Ai Đó hồng ân cao cả này. Đã từng có một khoảng thời gian ta chưa tồn tại và rồi cũng sẽ có một khoảng thời gian ta hết tồn tại. Khoảng hiện hữu của ta trong thế giới vật chất này chỉ là một quãng ngắn ngủi, chẳng thấm vào đâu. Ta vốn dĩ không cần phải tồn tại vì có ta hay không, mọi sự vẫn có và xoay vòng. Sự hiện hữu của ta không ảnh hưởng gì mấy đến sự hiện hữu của muôn loài. Nó không quyết định số phận của thế giới. Có chăng, nó chỉ đóng góp một chút, chút nhỏ nhoi nào đấy mà thôi!
Vốn không cần phải hiện hữu, nhưng ta hiện hữu nhờ Tạo Hoá cho phép. Ngài ban cho ta thân xác này và đặt để ta vào một khoảng thời gian nào đó trong dòng chảy dài của lịch sử. Sự hiện hữu của ta có một giá trị nào đó hơn hẳn mọi loài cây cỏ hay động vật khác. Chính bản thân ta cũng cảm thấy điều đó mà không cần ai phải dạy bảo cho. Trong chúng ta, có một sự sống thần linh nào đó chảy tràn, được thể hiện qua cảm thức tôn giáo mà mọi con người, mọi thời đại, mọi xã hội đều có. Quả vậy, ngay khi ý thức được, chúng ta đã biết là mình “có” ở đây rồi. Ta thấy mình đã là “con người”, nhưng người lớn cứ bảo ta phải cố gắng học tập và rèn luyện nhân cách để “nên người” hơn. Chữ “nên người hơn” làm chúng ta suy nghĩ! Nó có nghĩa là gì? Tại sao đã là người rồi mà phải trở nên người hơn nữa? Nó có vẻ muốn nói đến một hành trình tiến tới không ngừng nghỉ. Ngày nào người ta thôi nỗ lực phấn đấu, ngày đó “tính người” sẽ giảm đi, bớt “người” hơn. Và nếu chúng ta để ý, hình như “tính người” hệ ở một sự trưởng thành về nhân cách, trong việc vận dụng đầy đủ và hiệu quả những năng lực đặc nét Trời ban, hơn là một sự to khoẻ về thể lý hay giàu sang về vật chất!
Chúng ta có một khởi đầu trong tiến trình hiện hữu và cũng có một đích đến trong việc “trở nên người hơn”. Đấng Tạo Hoá cho ta điểm xuất phát, để ta vươn đến cùng đích mà bởi đó ta được dựng nên. Con người nối kết với Đấng ấy qua hành vi ngợi khen, tôn kính và phụng sự, nghĩa là đặt mình hoàn toàn trong bàn tay của Ngài, trao dâng cho Ngài trọn vẹn tâm tình tôn kính, mến yêu và quy hướng mọi sự về Ngài với ý thức rằng ta hiện hữu là hiện hữu trong Ngài, nhờ Ngài và hướng về Ngài. Thánh I-nhã nói rằng: Con người được dựng nên để khợi khen, tôn kính và phụng sự Thiên Chúa, và nhờ đó cứu rỗi linh hồn mình (Lt 23). Việc chúng ta có mặt trên đời không phải là kết quả của một sự tình cờ nào đấy, nhưng được kết tinh từ ý định của Tạo Hoá. Ngài muốn ta hiện hữu và trao ban cho chúng ta một sứ mạng để thực thi. Hành trình cuộc sống là hành trình khám phá ra sứ mạng đó và chu toàn nó, để khi chu toàn được nó, ta đạt được sự trọn vẹn trong sự hiện hữu của mình.
Có nhiều người đã thành công trong cuộc tìm kiếm này. Họ phát hiện ra rằng chỉ duy nhất một Cái có thể giúp họ khoả lấp được khoảng trống trong tâm hồn. Họ nghiệm thấy rằng hành trình tìm lối ra cho cuộc hiện hữu giữa đời hoá ra lại là một nhấc bổng lên cao. Con đường duy nhất để giải thoát không phải là chăm chăm vào những điều dưới đất mà là ngước vọng lên trời. Sự hiện hữu của ta sẽ luôn là thiếu thốn, nếu không được một sự Hiện Hữu khác đong đầy và làm cho nó nên trọn vẹn. Và họ gọi Cái ấy, sự Hiện Hữu cao vượt ấy bằng hai chữ: Tình Yêu. Đây không phải là một kiểu cảm xúc, cũng không phải chỉ đơn thuần là hành vi bác ái mà con người dành cho nhau. Nếu không được Tình Yêu này thấm vào người, ta có làm những việc cao cả đến mấy thì thực ra cũng chỉ để thoả mãn một điều gì đó của riêng ta thôi. Như ly nước làm ta no thoả cơn khát, như miếng bánh giúp ta no bụng, như ngọn gió mát xua đi cái nóng rát trên người, Tình Yêu này làm cho cõi lòng ta cảm nếm được sự viên mãn.
Người nào sống mà không cảm nghiệm được Tình Yêu, không sống bằng Tình Yêu, không là tấm gương phản chiếu của Tình Yêu, người đó sẽ thấy mình như rơi vào địa ngục. Cái khao khát lớn nhất của con người là khao khát được yêu, và cái làm nên sự cao quý của tất cả vạn vật chính là tình yêu mà Tạo Hoá đã đặt để nơi họ. Tình yêu này không chỉ là cảm xúc quyến luyến muốn ở gần nhau của đôi trai gái, nhưng là một sự thúc đẩy tự sâu trong cõi tối đen nhất của mình, muốn hướng về một cái gì đó siêu vượt trên cao, hệt như ta thấy mình được cả vụ trụ này ôm ấp. Phải, ta sẽ không còn cảm thấy thiếu nữa khi được bao bọc bởi Tình Yêu, khi ta thấy Tình Yêu phủ quanh mình, thấm vào mình. Chính lúc ấy, ta sẽ tức khắc hiểu ra ngay rằng tại sao mình hiện hữu và tại sao mình ở đây. Mọi khắc khoải trong ta sẽ biến mất và ta sẽ được giải đáp tất cả mọi điều ta vẫn hoài nghi về chính bản thân mình. Tình Yêu ấy là chân lý mà ta đang tìm, và nó làm thoả mãn lòng ta bằng nét đẹp huyền dịu của nó. Tình Yêu sẽ liên kết những mảnh vỡ trong tim ta lại và thăng hoa sự hiện hữu của ta lên một cảnh giới cao hơn. Thiên Đường chính là vậy, hạnh phúc có nghĩa là như thế.
Sự thinh lặng của tâm hồn giúp chúng ta đi vào thế giới bên trong, và khám phá ra bản thân mình và một Đấng nào đó, giữa ta với Ngài có mối tương giao với nhau. Ta không thể tách ra khỏi Ngài vì bất cứ khi nào ta lìa xa Ngài, ta tự biến mình thành hư không. Càng gắn kết với Ngài, ta càng thấy mình được tròn đầy hơn, “người” hơn, sức sống thần linh trong ta sẽ dồi dào mãnh liệt hơn, cuộc đời của ta sẽ ý nghĩa hơn vì đã tìm thấy được điểm tựa cho vòng tuần hoàn bất tận của kiếp lưu vong này. Ngài chính là đích đến của ta, là nơi ta sẽ tiến về bởi vì ta được dựng nên là để hướng về Ngài và thụ hưởng sự sống nơi Ngài. Chính nét đẹp và vinh quang của Ngài thu hút ta, làm cho lòng ta sẽ chẳng bao giờ được mãn nguyện hoàn toàn khi chưa tìm gặp được Đấng đó.
Pr. Lê Hoàng Nam, SJ.
